صدسالگیِ تورینگ

الن تورینگ اگر که زنده بود سومِ تیرِ امسال صدساله می‌شد. تورینگ از پدیدآورندگانِ نظریه‌ی محاسبه‌پذیری است (قبلاً به این شاخه‌ی منطقِ ریاضی می‌گفتند نظریه‌ی بازگشت یا نظریه‌ی توابعِ بازگشتی). غیر از این جنبه‌ی نظری، تورینگ عملاً هم در ساختنِ بعضی از اولین کامپیوترها نقش داشته است. یک مقاله‌ی او هم که در پایانِ نیمه‌ی اولِ قرنِ قبل منتشر شده از متونِ‌ کلاسیکِ فلسفه‌ی جدید است. در کنارِ اینها، تورینگ—به واسطه‌ی نقش‌اش در رمزگشایی پیام‌های ارتشِ آلمان—از قهرمانانِ جنگِ دومِ جهانی است. طبیعتاً امسال بزرگ‌اش می‌دارند. در ایران هم سمیناری در مؤسسهٔ پژوهشی حکمت و فلسفهٔٔ ایران برگذار خواهد شد.

چهل‌ساله بود که خانه‌اش را دزد زد. تورینگ به پلیس گزارش داد. در جریانِ تحقیقات، تورینگ گفت که با یکی از مظنونانِ مذکرْ رابطه‌ی جنسی داشته است. چنان رابطه‌ای در آن زمان در پادشاهیِ متحدِ بریتانیای کبیر و ایرلندِ شمالی جرم بود. مخیّرش کردند بینِ "درمان" و زندان، که اولی را انتخاب کرد. چند ماه بعد تورینگ را مرده یافتند—مسمومیت با سیانور.

در ۲۰۰۹ چندین‌هزار نفر با امضای طوماری الکترونیکی از دولتِ بریتانیا خواستند عذرخواهی کند. گوردن براؤن نخست‌‌وزیرِ وقت مقاله‌ای در دیلی‌تلگراف نوشت: "... مبالغه نیست گفتنِ اینکه، بدونِ مشارکتِ برجسته‌ی او، تاریخِ جنگِ دومِ جهانی می‌توانست بسیار متفاوت باشد...  اگرچه با تورینگ مطابقِ قوانینِ زمان‌اش برخورد شد، و نمی‌توانیم ساعت را به عقب برگردانیم، رفتاری که با او شد البته بسیار نامنصفانه بود، و من خوشوقت‌ام که بختِ این را دارم که بگویم چقدر عمیقاً از آنچه بر او گذشت متأسف‌ام و متأسف‌ایم..."

البته دولتِ علیاحضرت هنوز قبول نکرده است که رسماً عذرخواهی کند.

--

چکیده‌ی صحبتِ من (با عنوانِ "تورینگِ بیست‌وچهارساله") در سمینارِ مؤسسه:

در ۱۹۳۷ تورینگ راه‌حل‌اش برای مسأله‌ی هیلبرت—مسأله‌ی مشهور به  Entscheidungsproblem—را منتشر کرد. مسأله به‌دست دادنِ دستورالعملِ محاسباتی‌ای بود که در موردِ هر فرمولِ منطقِ محمولاتِ مرتبه‌ی اول به ما اطلاع بدهد که آن فرمول اثبات‌پذیر هست یا نه. تورینگ استدلال کرد که چنین دستورالعملی وجود ندارد.

به نظر می‌رسد که برای اثباتِ وجودنداشتنِ دستورالعملی محاسباتی لازم است با تعریفِ دقیقی از مفهومِ‌ محاسبه‌پذیری کار کنیم. تعریفِ تورینگ دستاوردی است بزرگ‌تر از حلِ مسأله‌ی هیلبرت. اما آلونزو چـِرچ هم در ۱۹۳۶ برای همان مدعای تورینگ استدلال کرده بود، و تورینگ در مقاله‌اش اثبات می‌کند که تعریف‌های او و چرچ مصداقاً معادل‌اند؛ برجستگیِ مقاله‌ی تورینگ در تحلیلِ او از مفهومِ محاسبه‌پذیری است.

در این سخنرانیِ توصیفیْ بعضی ایده‌های مقاله‌ی کلاسیکِ تورینگ را مرور می‌کنیم.

 

A.M. Turing, On computable numbers, with an application to the Entscheidungsproblem. http://www.turingarchive.org/viewer/?id=466&title=01b