قرار است برای نشریه‌ای مطلبی بنویسم دربارهی دوره‌ی جدیدِ مجله‌ی ارغنون. قرار است در آن مطلب عمدتاً به نحوه‌ی انتخابِ مطالب و کیفیتِ ترجمه‌ها بپردازم. متنی که در ادامه می‌آید آن مطلب نیست—حاصلِ نگاهِ یکی-دوساعته‌ای به مجلدِ جدیدِ این نشریه است، و شاملِ همه‌ی نکاتی هم نیست که دیده‌ام. یکی از انگیزه‌‌های من در انتشارِ سریعِ این مطلب این است که شاید مسؤولانِ محترمِ مجله زودتر متقاعد بشوند که بهتر است نسخه‌های این مجلد را از روزنامه‌فروشی‌ها و کتاب‌فروشی‌ها جمع کنند. و به نظرم پذیرفتنی باشد که این کار را با هزینه‌ی ویراستار و نمونه‌خوان (که نام‌شان در شناسنامه آمده) انجام بدهند.
**
می‌توانم بفهمم که نوشتنِ اسمِ مجله به انگلیسی در پشتِ جلد فایده‌ای داشته باشد؛ نمی‌فهمم که چگونه مسؤولِ این کار به این توجه نداشته که، برای حصولِ آن فایده، ذکرِ تاریخ و آوردنِ عبارتی چندکلمه‌ای دربارهی زبان و محتوای نشریه هم لازم است.
--
یک کارکردِ عمده‌ی زیرنویس‌ها در این مجلد به‌دست‌دادنِ اصلِ اصطلاحات است. ظاهراً ویراستارِ محترم اعتقادی به یکنواختیِ شکلی نداشته است: بعضی اصطلاحات با حروفِ کوچک شروع می‌شود، بعضی با حروفِ بزرگ. حتی در مقاله‌ی واحد هم از این نظر هماهنگی وجود ندارد—مثلاً این اصطلاحات در صفحه‌ی ۱۶۲ به این شکل ضبط شده است:
ویراستارِ محترم ظاهراً به یکنواختیِ رسم‌الخط اعتقادی نداشته است [مثال‌ها را حذف می‌کنم]. ایشان ظاهراً به لزومِ یکنواختیِ نحوه‌ی نوشتنِ اسمِ شخصِ واحد هم اعتقادی نداشته—مثلاً ص. ۱۳۲: "گیلن استراوسن"، ص. ۳۳۵: "گلن استراوسن"؛ ص. ۱۶۰: "دیوید لویس"، ص. ۳۶۴: "لوییس"؛ ص. ۱۸۹: "آیر"، ص. ۳۶۴: "ایر".
--
در ضبطِ نام‌ها به خطِ لاتین تعدادِ غلط‌ها کم نیست؛ چند نمونه:
--
در عباراتی که به خطِ لاتین آمده (عمدتاً عباراتی از انگلیسی)، غلطِ املایی و غیراملایی کم نیست—نمونه‌ای از اولین زیرنویسِ یک مقاله (ص. ۱۵۵):
سنّتِ آکادمیکِ فلسفیْ این است که اسمِ مجلات و عنوانِ کتاب‌ها را با حروفِ ایتالیک بنویسند. با تعدادِ بسیار کمی استثنا (که یکی از آنها موردِ مغلوطی است که چند سطر قبل نقل کردم)، این سنّت رعایت نشده است. نمونه‌ها بسیار فراوان‌اند—مثلاً نگاه کنید به صص. ۹۹، ۱۲۹، ۲۰۷، ۲۵۵-۲۵۰، ۳۰۱.
--
مواردی هست که این شبهه را تقویت می‌کند که هیچ فردِ مسؤولی، با حداقلی از کاردانی، نشریه را پیش از فرستادن به چاپخانه نگاه نکرده است. چه می‌شود گفت وقتی عنوانِ مقاله‌ای در فهرستْ "در ذات حقیقت" است و در صفحه‌ی اولِ مقاله "در ذات آزادی"؟ یا وقتی که فهرستِ مراجعِ مقاله‌ای (مقاله‌ی چاپشده در صص. ۱۷۸-۱۵۵) به‌کلّی از قلم افتاده است؟ یا چه می‌شود گفت وقتی (ص. ۳۳۰) زیرِ مطلبی خط کشیده شده است؟
بگذارید نمونه‌ای را با تفصیلِ بیشتری بررسی کنم. در مقدمه‌ی این مجلد در معرفیِ یکی از مطالب نوشته‌اند "مقاله «تلخیصی از توهم اختیار آگاهانه» اثر وگنر، در حقیقت تلخیصی است که او از کتابش با عنوان «توهم اختیار آگاهانه» فراهم آورده است" (صص. ۱۹-۱۸). این جمله توصیفِ درستی از نوشته‌ی وگنر به‌دست می‌دهد. اما وقتی به سراغِ ترجمه‌ی مقاله می‌رویم (ص. ۳۱۵)، می‌بینیم که عنوان این‌طور آمده: "گزیدهای از «توهم اراده آگاهانه»". نویسندگانِ مقدمه‌ی این مجلد از محتوای این مقاله آگاهی داشته‌اند؛ اما مترجمِ/ویراستارِ محترم معنای "Précis" را که در عنوانِ مقاله آمده نفهمیده است. این مقاله گزیدهای از کتابِ وگنر نیست (آنچنان که مطلبی که در همین مجلد آمده گزیدهای از کتابِ پیتر ون‌اینواگن است)، بلکه خلاصهای از آن است. امرِ نادری نیست که نشریه‌ای آکادمیک از نویسنده‌ی کتابی دعوت کند که خلاصهای از آن را برای مجله بنویسد، و این خلاصه‌ها نوعاً همراه‌اند با نقدِ برخی متخصصان بر کتاب و جوابِ نویسنده به آنان (نقدهای متعددِ بعد از همین خلاصه را ببینید). ویراستارِ محترمِ مجله این بدفهمی را اصلاح نکرده است.
زیرنویسِ اولِ ترجمه:
۱. این مقاله ترجمه خلاصه شده‌ای است از:
(غیرایتالیک‌بودن و حروفِ کوچک و بزرگ و ختم‌شدنِ متنِ انگلیسی با کاما همه مطابقِ متنِ چاپشده است.)
چرا گفته‌اند "ترجمه خلاصه شده‌ای"؟ (حدس می‌زنم منظورشان این باشد که خلاصهای را ترجمه کرده‌اند، نه اینکه ترجمه‌شان را خلاصه کرده باشند.) مترجمِ/ویراستارِ محترمْ شماره‌های عنوان‌های بخش‌های مقاله و قسمت‌هایی از بعضی عنوان‌ها را حذف کرده‌اند. نمی‌دانم چرا، هم‌چنان که نمی‌دانم چرا چکیده و پی‌نوشت را (که حجم‌شان زیاد نیست) حذف کرده‌اند. چیزی که برایم روشن است این است که اقتضای انتشارِ نشریه‌ای جدی این است که محلِ این حذفیات را مشخص کنند.
نمونه‌های مثال‌زدنی از کیفیتِ ترجمه/ویرایش در این ترجمه‌ی خاص کم نیست؛ موردی می‌گویم و می‌گذرم. متنِ اصلی:
ترجمه‌ی فارسی (ص. ۳۱۶):
اراده احساس می‌شود. دیوید هیوم به‌اندازه کافی به خاطر این نظرش اثرگذار بوده است که اراده «چیزی نیست مگر تأثرات درونی که احساس می‌کنیم و ما زمانی از آن آگاهیم که دانسته موجب حرکت جدیدی در بدنمان، یا دریافت جدیدی در ذهنمان شویم».
نویسنده می‌گوید که هیوم آن‌قدر از ایده‌ی خاصی در موردِ اراده متأثر بوده است که اصلاً این‌طور پیش نهاده که اراده را به فلان و بهمان صورت تعریف کند؛ ترجمه‌ی فارسی می‌گوید که خودِ هیوم بابتِ این تعریف‌اش اثرگذار بوده است! و البته بدفهمی‌های دیگری هم در این متنِ فارسیِ منقول هست، که احتمالاً آشکار است. بعد، متنِ فارسی‌ای که نقل کردم دنبال می‌شود با این زیرنویس:
۸. ایتالیک در متن اصلی است. درواقع در متن هیوم نیز به همین نحو ایتالیک شده است. (مترجم)
مترجمِ/ویراستارِ محترمْ ارجاع به کتابِ هیوم را حذف کرده است. و ظاهراً خوفِ آن داشته است که خواننده‌ی فارسی‌زبان نفهمد که چیزی شبیه به "تأکید در اصل" یعنی چه؛ پس در زیرنویسی نوشته است آنچه نوشته است. اما از همه‌ی اینها جالب‌تر اینکه اصلاً در متنِ چاپ‌شده‌ی فارسی هیچ ایتالیکی مشاهده نمی‌شود!
**
بعضی از مترجمان و اعضای تحریریه‌ی این مجلد از بهترین فلسفه‌کارانِ ایرانی‌اند، و از برخی‌شان ترجمه‌های خوبی منتشر شده بوده است. باعثِ تأسف است که حرفه‌ای‌نبودنِ سه-چهار نفر می‌تواند نتیجه‌ی صدها ساعت کار و مقدارِ معتنابهی از بودجه‌ی کشور را به این صورت درآورَد. حیف‌تر اینکه آنچه به این صورت درآمده شماره‌ای از دوره‌ی جدیدِ نشریه‌ای معمولی نیست: قرار است آغازِ دوره‌ی جدیدِ ارغنون باشد. به نظرم این وضعیت تا حدی ناشی است از انقطاع از سنّتِ ۸۳-۱۳۷۳ی آن نشریه‌ی عزیز و بی‌توجهی به گردانندگانِ آن نشریه. و به نظرم این هم مسموع نیست که مسؤولانِ ارشد بگویند (اگر که بگویند) "دعوت کردیم و نیامدند". [...]
می‌توانم بفهمم که نوشتنِ اسمِ مجله به انگلیسی در پشتِ جلد فایده‌ای داشته باشد؛ نمی‌فهمم که چگونه مسؤولِ این کار به این توجه نداشته که، برای حصولِ آن فایده، ذکرِ تاریخ و آوردنِ عبارتی چندکلمه‌ای دربارهی زبان و محتوای نشریه هم لازم است.
--
یک کارکردِ عمده‌ی زیرنویس‌ها در این مجلد به‌دست‌دادنِ اصلِ اصطلاحات است. ظاهراً ویراستارِ محترم اعتقادی به یکنواختیِ شکلی نداشته است: بعضی اصطلاحات با حروفِ کوچک شروع می‌شود، بعضی با حروفِ بزرگ. حتی در مقاله‌ی واحد هم از این نظر هماهنگی وجود ندارد—مثلاً این اصطلاحات در صفحه‌ی ۱۶۲ به این شکل ضبط شده است:
Scattered object, Human person, emergent, Property dualism, state.
--ویراستارِ محترم ظاهراً به یکنواختیِ رسم‌الخط اعتقادی نداشته است [مثال‌ها را حذف می‌کنم]. ایشان ظاهراً به لزومِ یکنواختیِ نحوه‌ی نوشتنِ اسمِ شخصِ واحد هم اعتقادی نداشته—مثلاً ص. ۱۳۲: "گیلن استراوسن"، ص. ۳۳۵: "گلن استراوسن"؛ ص. ۱۶۰: "دیوید لویس"، ص. ۳۶۴: "لوییس"؛ ص. ۱۸۹: "آیر"، ص. ۳۶۴: "ایر".
--
در ضبطِ نام‌ها به خطِ لاتین تعدادِ غلط‌ها کم نیست؛ چند نمونه:
Peter Van Inwagen [۹۹, Peter van Inwagen], Jaewgon Kim [۱۵۶, Jaegwon Kim], Bekley [۱۶۵, Berkeley].
در عباراتی که به خطِ لاتین آمده (عمدتاً عباراتی از انگلیسی)، غلطِ املایی و غیراملایی کم نیست—نمونه‌ای از اولین زیرنویسِ یک مقاله (ص. ۱۵۵):
Libertarians Views: Dualist And Agent-Causal Theories O'connor, Timothy, in Robert Kane, ed., Oxford Handbook on Free Will (Oxford University Press, 2002), 337-355. ["Libertarian... Theories," O'Connor, ... The Oxford Handbook of Free Will...]
-- سنّتِ آکادمیکِ فلسفیْ این است که اسمِ مجلات و عنوانِ کتاب‌ها را با حروفِ ایتالیک بنویسند. با تعدادِ بسیار کمی استثنا (که یکی از آنها موردِ مغلوطی است که چند سطر قبل نقل کردم)، این سنّت رعایت نشده است. نمونه‌ها بسیار فراوان‌اند—مثلاً نگاه کنید به صص. ۹۹، ۱۲۹، ۲۰۷، ۲۵۵-۲۵۰، ۳۰۱.
--
مواردی هست که این شبهه را تقویت می‌کند که هیچ فردِ مسؤولی، با حداقلی از کاردانی، نشریه را پیش از فرستادن به چاپخانه نگاه نکرده است. چه می‌شود گفت وقتی عنوانِ مقاله‌ای در فهرستْ "در ذات حقیقت" است و در صفحه‌ی اولِ مقاله "در ذات آزادی"؟ یا وقتی که فهرستِ مراجعِ مقاله‌ای (مقاله‌ی چاپشده در صص. ۱۷۸-۱۵۵) به‌کلّی از قلم افتاده است؟ یا چه می‌شود گفت وقتی (ص. ۳۳۰) زیرِ مطلبی خط کشیده شده است؟
بگذارید نمونه‌ای را با تفصیلِ بیشتری بررسی کنم. در مقدمه‌ی این مجلد در معرفیِ یکی از مطالب نوشته‌اند "مقاله «تلخیصی از توهم اختیار آگاهانه» اثر وگنر، در حقیقت تلخیصی است که او از کتابش با عنوان «توهم اختیار آگاهانه» فراهم آورده است" (صص. ۱۹-۱۸). این جمله توصیفِ درستی از نوشته‌ی وگنر به‌دست می‌دهد. اما وقتی به سراغِ ترجمه‌ی مقاله می‌رویم (ص. ۳۱۵)، می‌بینیم که عنوان این‌طور آمده: "گزیدهای از «توهم اراده آگاهانه»". نویسندگانِ مقدمه‌ی این مجلد از محتوای این مقاله آگاهی داشته‌اند؛ اما مترجمِ/ویراستارِ محترم معنای "Précis" را که در عنوانِ مقاله آمده نفهمیده است. این مقاله گزیدهای از کتابِ وگنر نیست (آنچنان که مطلبی که در همین مجلد آمده گزیدهای از کتابِ پیتر ون‌اینواگن است)، بلکه خلاصهای از آن است. امرِ نادری نیست که نشریه‌ای آکادمیک از نویسنده‌ی کتابی دعوت کند که خلاصهای از آن را برای مجله بنویسد، و این خلاصه‌ها نوعاً همراه‌اند با نقدِ برخی متخصصان بر کتاب و جوابِ نویسنده به آنان (نقدهای متعددِ بعد از همین خلاصه را ببینید). ویراستارِ محترمِ مجله این بدفهمی را اصلاح نکرده است.
زیرنویسِ اولِ ترجمه:
۱. این مقاله ترجمه خلاصه شده‌ای است از:
Précis of The illusion of conscious will, BEHAVIORAL AND BRAIN SCIENCES (2004) 27,
دنیل وگنر در سال ۲۰۰۳ کتابی با نام «توهم اختیار» منتشر کرد که مقاله حاضر توضیح برخی از مطالب کتاب است.(غیرایتالیک‌بودن و حروفِ کوچک و بزرگ و ختم‌شدنِ متنِ انگلیسی با کاما همه مطابقِ متنِ چاپشده است.)
چرا گفته‌اند "ترجمه خلاصه شده‌ای"؟ (حدس می‌زنم منظورشان این باشد که خلاصهای را ترجمه کرده‌اند، نه اینکه ترجمه‌شان را خلاصه کرده باشند.) مترجمِ/ویراستارِ محترمْ شماره‌های عنوان‌های بخش‌های مقاله و قسمت‌هایی از بعضی عنوان‌ها را حذف کرده‌اند. نمی‌دانم چرا، هم‌چنان که نمی‌دانم چرا چکیده و پی‌نوشت را (که حجم‌شان زیاد نیست) حذف کرده‌اند. چیزی که برایم روشن است این است که اقتضای انتشارِ نشریه‌ای جدی این است که محلِ این حذفیات را مشخص کنند.
نمونه‌های مثال‌زدنی از کیفیتِ ترجمه/ویرایش در این ترجمه‌ی خاص کم نیست؛ موردی می‌گویم و می‌گذرم. متنِ اصلی:
Will is a feeling. David Hume was sufficiently impressed by this idea that he proposed to define the will as "nothing but the internal impression we feel and are conscious of, when we knowingly give rise to any new motion of our body, or new perception of our mind" (Hume 1739/1888, p. 399, emphasis in original).
ترجمه‌ی فارسی (ص. ۳۱۶):
اراده احساس می‌شود. دیوید هیوم به‌اندازه کافی به خاطر این نظرش اثرگذار بوده است که اراده «چیزی نیست مگر تأثرات درونی که احساس می‌کنیم و ما زمانی از آن آگاهیم که دانسته موجب حرکت جدیدی در بدنمان، یا دریافت جدیدی در ذهنمان شویم».
نویسنده می‌گوید که هیوم آن‌قدر از ایده‌ی خاصی در موردِ اراده متأثر بوده است که اصلاً این‌طور پیش نهاده که اراده را به فلان و بهمان صورت تعریف کند؛ ترجمه‌ی فارسی می‌گوید که خودِ هیوم بابتِ این تعریف‌اش اثرگذار بوده است! و البته بدفهمی‌های دیگری هم در این متنِ فارسیِ منقول هست، که احتمالاً آشکار است. بعد، متنِ فارسی‌ای که نقل کردم دنبال می‌شود با این زیرنویس:
۸. ایتالیک در متن اصلی است. درواقع در متن هیوم نیز به همین نحو ایتالیک شده است. (مترجم)
مترجمِ/ویراستارِ محترمْ ارجاع به کتابِ هیوم را حذف کرده است. و ظاهراً خوفِ آن داشته است که خواننده‌ی فارسی‌زبان نفهمد که چیزی شبیه به "تأکید در اصل" یعنی چه؛ پس در زیرنویسی نوشته است آنچه نوشته است. اما از همه‌ی اینها جالب‌تر اینکه اصلاً در متنِ چاپ‌شده‌ی فارسی هیچ ایتالیکی مشاهده نمی‌شود!
**
بعضی از مترجمان و اعضای تحریریه‌ی این مجلد از بهترین فلسفه‌کارانِ ایرانی‌اند، و از برخی‌شان ترجمه‌های خوبی منتشر شده بوده است. باعثِ تأسف است که حرفه‌ای‌نبودنِ سه-چهار نفر می‌تواند نتیجه‌ی صدها ساعت کار و مقدارِ معتنابهی از بودجه‌ی کشور را به این صورت درآورَد. حیف‌تر اینکه آنچه به این صورت درآمده شماره‌ای از دوره‌ی جدیدِ نشریه‌ای معمولی نیست: قرار است آغازِ دوره‌ی جدیدِ ارغنون باشد. به نظرم این وضعیت تا حدی ناشی است از انقطاع از سنّتِ ۸۳-۱۳۷۳ی آن نشریه‌ی عزیز و بی‌توجهی به گردانندگانِ آن نشریه. و به نظرم این هم مسموع نیست که مسؤولانِ ارشد بگویند (اگر که بگویند) "دعوت کردیم و نیامدند". [...]
«از نکات قابل توجه این نشریه، حضور برخی از مترجمان نام آشنا همچون شاپور اعتماد، بهمن پازوکی و امیر صائمی در گروه مترجمان این فصلنامه است.»
پاسخحذفاز نظرِ کیفیتِ ترجمه، در نوشته‌ی وبلاگی‌ام فقط به یکی از مقالاتِ این مجلد پرداخته‌ام. وبلاگی در وردپرس با عنوانِ "فصلنامه فلسفی، ادبی، فرهنگی ارغنون" دربارهی آن ترجمه توضیحی داده است (بدونِ تاریخ)، که با حفظِ رسم‌الخط و غیره نقل می‌کنم:
پاسخحذف"یادداشت: متاسفانه در ویراستاری علمی نسخه منتشر شده از مقاله «تلخیصی از توهم اختیارآگاهانه» (که با این عنوان در مقدمه فصلنامه به آن اشاره شده است) اثر دانیل. ام. وگنر اشتباهاتی راه یافته است که در ویرایش بعدی اصلاح خواهد شد."
https://arghanoun.wordpress.com
غیر از اینکه (با اینهمه بودجه!) بجای اینکه دامنه ثبت کنند دارند وبلاگ می نویسند، وبلاگشان هم مال سایتی است که فیلتر شده است!
پاسخحذف