اگر سواد نداریم دست‌کم متواضع باشیم

در مترو جوراب می‌فروشند جفتی هزاروپانصد تومان. این جوراب‌ها، با آن آشکاربودگیِ کیفیت‌شان، مارکِ نایکی یا پیوما (یا هر دو!) دارند. برایم جالب است که کسی گول بخورد و اینها را اصل تصور کند؛ اما آیا بدیِ دروغ کمتر می‌شود اگر بر مخاطبْ معلوم باشد که دروغ است؟ یا شاید این تولیدکنندگان قصدِ خاصی ندارند و لذا دروغ نمی‌گویند: شاید صرفاً گمان می‌کند که بخشی از روالِ جوراب‌سازی این است که لوگوی مشهوری را روی محصول بدوزند یا بچسبانند؟

چیزِ دیگری هست که به نظرم دست‌کم همین‌قدر زشت است: اینکه در جلسه‌‌ای آکادمیک و رسمی، کسی در موضوعی صحبت کند که بضاعت‌اش را ندارد. منظورم فقط شارلاتانیسم نیست: هم‌چنان زشت است، حتی اگر سخنران در این گمان باشد که در موضوع توغّل دارد.

اما گاهی کار از زشتی می‌گذرد. سخنرانِ بی‌بضاعت اگر مطالعه‌اش کم باشد و در قالبِ استادِ علّامه فرو برود، یا اگر کم‌هوش باشد و ژستِ تندذهنی بگیرد، این دیگر مهوّع است به نظرِ من. علّامه‌ی کم‌خوان نیمی از صحبت‌اش می‌شود نصیحت و انتقاد از رفتارِ ترافیکیِ ما ایرانی‌ها، حتی اگر قرار بوده مثلاً تغییراتِ موضعِ رالز در ویراستِ دومِ کتاب‌ را برایمان بگوید؛ باهوشِ تقلّبی حتی نصیحت هم بلد نیست: فقط مزه‌پرانی می‌کند، اگر که بلد باشد. هیچ کدام به هیچ سؤالِ جدی‌ای جوابِ جدی نمی‌دهند، هر دو هم البته که شکایت می‌کنند از کمیِ وقت، وقتی که از پیش معلوم بوده چقدر است و حتی از ربع‌اش هم استفاده‌ی به‌دردخوری نکرده‌اند.

اهلِ فنّ معمولاً در این امور گول نمی‌خورند، غیرِ اهلِ فنّ گاهی گول می‌خورند؛ اما، خب، شاید کسانی هم باشند که باور کرده باشند که چیزی که از دست‌فروشِ کنارِ خیابان خریده‌اند عطرِ شانل بوده یا معتقد باشند سرمایه‌داری در نیجریه هست که آماده است بیست‌میلیون دلار به حساب‌شان واریز کند.

--
پی‌نوشت. اشاره به کلاهبرداری‌های 419 با خواندنِ صفحه‌ی 50-ِ کتابِ سامنر به فکرم رسید.